اعتکاف در قرآن مجید

یامن له الدنیاوالأخره

کلمه اعتکاف در قرآن مجید ذکر نشده; امّا هم خانواده هایش در نُه آیه قرآن آمده است. به این آیات توجّه کنید:
1ـ در آیه 125 سوره بقره مى خوانیم:
«(وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّىً وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِىَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ); و (بخاطر آورید) هنگامى که خانه کعبه را محلّ بازگشت و مرکز امن و امان براى مردم قرار دادیم. و (براى تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهى براى خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا براى طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاکیزه کنید».

2ـ دومین مورد استعمال یکى از هم خانواده هاى واژه اعتکاف، در آیه 187 سوره بقره به چشم مى خورد. در بخشى از این آیه طولانى چنین آمده است:
«(ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِىَ الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ); سپس روزه را تا شب تکمیل کنید. و در حالى که در مساجد به اعتکاف پرداخته اید، با زنان آمیزش نکنید. این، مرزهاى الهى است، پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را براى مردم روشن مى سازد، باشد که پرهیزگار گردند».
3ـ «یعکفون» سومین هم خانواده واژه اعتکاف است، که در آیه 138 سوره اعراف آمده است. توجّه کنید:
«(وَجَاوَزْنَا بِبَنِى إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْم یَعْکُفُونَ عَلَى أَصْنَام لَّهُمْ قَالُوا یَا مُوسَى اجْعَل لَنَا إِلَهاً کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ); و بنى اسرائیل را (سالم) از دریا عبور دادیم، (ناگاه) در راه خود به گروهى رسیدند که اطراف بتهایشان، با تواضع و خضوع، گرد آمده بودند. (در این هنگام، بنى اسرائیل) به موسى گفتند: تو هم براى ما معبودى قرار ده،همانگونه که آنها معبودان(وخدایانى) دارند گفت: شما جمعیّتى جاهل و نادان هستید».
4ـ در آیه 91 سوره طه در مورد یکى دیگر از مشتقّات واژه «عکف» مى خوانیم:
«(قَالُوا لَنْ نَّبْرَحَ عَلَیْهِ عَاکِفِینَ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنَا مُوسَى); ولى آنها گفتند: «ما همچنان گردِ آن مى گردیم (و به پرستش گوساله ادامه مى دهیم) تا موسى به سوى ما بازگردد».
5ـ پنجمین مورد استعمال هم خانواده اعتکاف، که همانند دو مورد سابق در مورد بنى اسرائیل و انحرافات آنان سخن مى گوید، در آیه 97 سوره طه ذکر شده است. توجّه بفرمایید:
«(قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَکَ فِى الْحَیَاةِ أَنْ تَقُولَ لاَ مِسَاسَ وَإِنَّ لَکَ مَوْعِداً لَنْ تُخْلَفَهُ وَانظُرْ إِلَى إِلَهِکَ الَّذِى ظَلْتَ عَلَیْهِ عَاکِفاً لَنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِى الْیَمِّ نَسْفاً); (موسى) گفت: برو که بهره تو در زندگى دنیا این است که (هر کس با تو نزدیک شود) بگویى: با من تماس نگیر! و تو میعادى (از عذاب خدا) دارى، که هرگز تخلّف نخواهد شد. (اکنون) بنگر به این معبودت که پیوسته آن را پرستش مى کردى، و ببین ما آن را نخست مى سوزانیم، سپس ذرّات آن را به دریا مى پاشیم».

6ـ استعمال ششم مربوط به داستان حضرت ابراهیم(علیه السلام) است. در آیه 52 سوره انبیا چنین آمده است:
«(إِذْ قَالَ لاَِبِیهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِى أَنْتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ); آن هنگام که (ابراهیم) به پدرش (آزر) و قومش گفت: «این مجسّمه هاى بى روح چیست که شما همواره آنها را پرستش مى کنید؟!».
7ـ آیه 25 سوره حج هفتمین مورد استعمال واژه مورد بحث را در خود جاى داده است. به این آیه نیز توجّه کنید:
«(إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِى جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاکِفُ فِیهِ وَالْبَادِ وَمَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحَاد بِظُلْم نُّذِقْهُ مِنْ عَذَاب أَلِیم); کسانى که کافر شدند، و مؤمنان را از راه باز داشتند، و (همچنین) از مسجدالحرام، که آن را براى همه مردم، برابر قرار دادیم، چه کسانى که در آنجا زندگى مى کنند، یا از نقاط دور وارد مى شوند (، مستحقِّ عذابى دردناکند); و هر کس بخواهد در این سرزمین از راه حق منحرف گردد و دست به ستم زند، ما عذابى دردناک به او مى چشانیم!».
8ـ در آیه 71 سوره شعرا، که همچون آیه قبل در مورد قوم حضرت ابراهیم(علیه السلام) است، مى خوانیم:

«(قَالُوا نَعْبُدُ أَصْنَاماً فَنَظَلُّ لَهَا عَاکِفِینَ); (پدر و قوم حضرت ابراهیم در پاسخش) گفتند: «بتهایى را مى پرستیم، و همه روز ملازم عبادت آنهاییم».
9ـ و آخرین مورد استعمال واژه مورد بحث، در آیه شریفه 25 سوره فتح آمده است. در بخشى از آیه مذکور مى خوانیم:
«(هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْىَ مَعْکُوفاً); آنها کسانى هستند که کافر شدند و شما را از (زیارت) مسجدالحرام و رسیدن قربانیهایتان به قربانگاه بازداشتند».

▲چند نکته
1ـ واژه اعتکاف در دو آیه از آیات نه گانه در معناى مثبت، و در هفت مورد دیگر در معناى منفى به کار رفته است.
2ـ از مجموع آیات نه گانه استفاده مى شود که اعتکاف به معناى عبادت و پرستش همراه با مجاورت و تداوم و استدامه است. بنابراین شامل پرستشى که ویژگى مذکور را نداشته باشد، نمى شود.
3ـ فقط در یک مورد از آیات نُه گانه فوق، اعتکاف در معناى مصطلح بکار رفته، و به یکى از احکام فقهى آن اشاره شده، و آن آیه شریفه 187 سوره بقره است.(1) و بقیّه ارتباطى با بحث ما ندارد.
4ـ در تفسیر نمونه، در شرح و تفسیر آیه مذکور چنین آمده است:
«اعتکاف در اصل به معناى محبوس ماندن و مدّتى طولانى در کنار چیزى بودن است. و در اصطلاح شرع توقّف در مساجد براى عبادت مى باشد، که حدّاقل آن سه روز است، وشرط آن روزه داشتن و ترک بعضى دیگر از لذائذ است. این عبارت اثر عمیقى در تصفیه روح، و توجّه مخصوص به پروردگار دارد، و آداب و شرایط آن در مباحث آینده خواهد آمد. البتّه این عبادت ذاتاً از مستحبّات است، ولى در پاره اى از موارد استثنایى شکل وجوب به خود مى گیرد. به هر حال در آیه 187 سوره بقره تنها به یکى از شرایط آن، که عدم آمیزش با زنان (اعمّ از شب یا روز) است اشاره شده، آن هم بخاطر ارتباط و پیوندى که با مسأله روزه دارد».(2)
5ـ در تفسیر هدایت، جلد اوّل، صفحه 319، در شرح آیه مذکور مى خوانیم:
«اسلام عزلت و انزواى کامل از مردم را روا نداشته است، چه این کار مسئولیّت انسان را در زندگى و نقشى که باید در اصلاح آن داشته باشد، از میان مى برد; ولى عزلت جستن موقّتى را براى آنکه شخص مسلمان عزیمت و آرزو پیدا کند، و نیرومندتر از پیش به زندگى بازگردد، جایز دانسته است.
اعتکاف که همین عزلت گزینى موقّتى است، یکى از همین روشهاست که در آن شخص مؤمن سه روز در مسجد مى ماند، و روزه مى گیرد و جز براى امر ضرورى از آن خارج نمى شود، و دراین حال شب و روز نزدیکى با زنان بر او حرام است».
6ـ مرحوم علاّمه طباطبایى طبق آنچه که در ترجمه تفسیرالمیزان، جلد 3، صفحه 66 آمده مى فرماید:
«عکوف» و «اعتکاف» به معناى ملازم شدن است. و اعتکاف در جایى عبارت است از ماندن در آن به طورى که از آن خارج نشود. و اعتکاف عبادت مخصوصى است که از جمله احکام آن ماندن در مسجد و بیرون نیامدن از آن، مگر از روى احتیاج و روزه گرفتن مى باشد».

 ▲«أنْ طَهِّرا بَیتِیَ لِلطّآئِفینَ وَ العاکِفینَ و الرُّکَّعِ السُّجُودِ»، خانه مرا براى طواف کنندگان و معتکفان و رکوع و سجده کنندگان پاکیزه کنید. سوره بقره، آیه 125.

 

▲  امام صادق علیه‌السلام: «کان رسول الله صلی‌الله علیه و آله اذا کان العشر الاواخر اعتکف فی المسجد و ضربت له قبة من شعر و شمر المیزر و طوی فراشه»14، رسول خدا در دهه آخر ماه مبارک رمضان در مسجد معتکف می‌شدند و برای آن حضرت خیمه‌ای که از مو بافته شده بود، در مسجد برپا می‌شد. پیامبر صلی‌الله علیه و آله برای اعتکاف آماده می‌شدند و بستر خویش را جمع می‌کردند.

▲    امام صادق علیه‌السلام: «کانت بدر فی شهر رمضان و لم یعتکف رسول الله صلی‌الله علیه و آله فلما ان کان من قابل اعتکف عشرین. عشرا لعامه و عشرا قضاء لما فاته»15، جنگ بدر در ماه رمضان رخ داد، از این رو رسول خدا موفق به اعتکاف نشدند. آن حضرت در ماه رمضان سال آینده یک دهه را به عنوان همان سال اعتکاف نمودند و یک دهه را نیز به عنوان قضای سال قبل.

▲    پیامبر صلی‌الله علیه و آله:  «اعتکاف عشر فی شهر رمضانت عدل حج تین و عمرتین»16، یک دهه اعتکاف در ماه رمضان هم چون دو حج و دو عمره است. 

▲    پیامبر صلی‌الله علیه و آله: «معتکف معتکف الذُّنوبَ ویُجرى‏ لَهُ مِنَ الأجرِ کَأجرِ عامِلِ الحَسَناتِ کل‌ها»، معتکف همه گناهان را در بند مى‏کند، مانند کسى که همه خوبى‏ها را انجام داده است، به او پاداش داده مى‏شود. کنزالعمّال، حدیث 24012.

▲ مَنِ اعتَکَفَ إیمانا وَ احتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ.همه گناهان گذشته کسى که از روى ایمان و براى رسیدن به ثواب الهى معتکف شود ، آمرزیده مى‏شود.کنزالعمّال ، حدیث ۲۴۰۰۷.

▲ «اَلْمُعْتَکِفُ یَعْکِفُ الذُّنُوبَ وَ یجْری لَهُ مِنَ الْاجْر کَاَجْرِ عامِلِ الْحَسَناتِ کل‌ها»18، معتکف گناهان را متوقف نموده [و از بین می-برد] و اجری بسان اجر انجام دهنده تمام نیکی‌ها دریافت می دارد.

▲ امام صادق علیه‌السلام: «إذا کانَ یَوْمَ الْقِیامَةِ نادی مُنادٍ مِنْ بَطْنانِ الْعَرْشِ أیْنَ الرَّجَبِیُّونَ؟ یَقُومُ اُناسٌ یَضییءُ وُجُوهُهُمْ لِاَهْلِ الْجَمْعِ عَلی رُؤُوسِهِمْ تیجانُ الْمُلْکِ وَ ذَکَرَ ثَواباً جَزیلاً اِلی أنْ قالَ: هذا لِمَنْ صامَ مِنْ رَجَبٍ شَیْئاً وَلَوْ یَوْماً مِنْ أوَّلِهِ اَوْ وَسَطِهِ اَوْ آخِرِهِ»، وقتی روز قیامت شد، ندا کننده ای از درون عرش صدا می زند کجایند «رجبیون»؟ پس گروهی که چهره آنان بر جمعیت درخشان است و تاج شاهی بر سر دارند بلند می‌شوند. آن گاه امام صادق علیه‌السلام، ثواب‌های زیادی نام برد. و بعد فرمود: همه این‌ها برای کسی است که قسمتی از ماه رجب را روزه بگیرد، حتی اگر چه یک روز در اول یا وسط یا آخر آن باشد.

▲ سید بن طاووس می گوید: بدان که اوج و کمال اعتکاف آن است که انسان عقل و دل و دیگر اعضای بدن خویش را تنها بر اعمال صالح وقف کند و آن‌ها را بر درگاه خداوند و اراده مقدس او حبس نماید. معتکف باید فکر و جان و اعضای خود را با افسارهای مراقبت به خوبی مهار کند و از چیزهایی که روزه دار باید از آن بپرهیزد، کاملاً خودداری کند، بلکه دقت و مراقبه معتکف باید به مراتب بیشتر از روزه دار باشد، زیرا او هم روزه دار است و هم معتکف، و هر معتکفی خود را ملزم نموده است که با تمام وجود به خداوند متعال روی آورد و روی‌گردانی و غفلت از حق را یکسره کنار نهد. بنابراین هرگاه معتکف نور عقل و جانش را به غیر خدا مشغول کند، یا عضوی از اعضای بدنش را به غیر خدا مشغول کند، یا عضوی از اعضای بدنش را در کاری که طاعت پروردگار نیست به کار گیرد، به همان میزانی که غفلت نموده، یا کوتاهی کرده، از حقیقت اعتکاف خود کاسته است.

▲    امام صادق علیه‌السلام  از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل نمود‌ه‌اند: «اِعْتِکافُ عَشْرٍ فی شَهْرِ رَمَضانَ تَعْدِلُ حَجَّتَیْنِ وَ عُمْرَتَیْنِ»22 [ثواب] ده روز اعتکاف در ماه رمضان معادل دو حج و دو عمره است.

▲    حضرت صادق علیه‌السلام به عبد الملک فرمود: «یا فَضْلُ لایی‌اتی الْمَسْجِدَ مِنْ کُلِّ قَبیلَةٍ اِلاّ وافِدُها وَمِنْ کُلِّ أهْلِ بَیْتٍ اِلاّ نجیب‌ها»، ای فضل! در مسجد از هر قبیله و طائفه ای [در گام اول] جز سرپرست و بزرگ آن و از هر خانواده ای جز فردی که نجیب آن خانواده است حضور پیدا نمی کند.

▲   حضرت سلیمان: مرحوم مجلسی به نقل از مرحوم طبرسی آورده است که «اِنَّ سُلَیْمانَ کانَ یَعْتَکِفُ فی مَسْجِدِ بَیْتِ الْمُقَدَّسِ اَلسَّنَةَ وَ السَّنَتَیْنِ وَ الشَّهْرَ وَ الشَّهْرَیْنِ وَ اَقَلَّ و َاَکْثَرَ یُدْخِلُ فیهِ طَعامَهُ وَ شَرابَهُ وَ یَتَعَبَّدُ فیهِ»23 به راستی سلیمان همیشه در مسجد بیت‌المقدس به مدت یک سال و دو سال، یک ماه و دو ماه، کمتر و بیشتر، اعتکاف می کرد و غذا و آب خود را به آن‌جا می برد و در آن‌جا به عبادت می پرداخت. در ادامه این روایت آمده است که حتی مرگ حضرت سلیمان در همان‌جا و در حال اعتکاف اتفاق افتاد.

▲  حضرت مریم علیها السلام: »آن گاه که فرشته الهی به ملاقات حضرت مریم آمد، او از مردم فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در مکانی خالی و فارغ از هر گونه دغدغه به راز و نیاز با خدای خود بپردازد و چیزی او را از یاد محبوب غافل نکند. به همین جهت طرف شرق بیت المقدس را که شاید محلی آرام تر و یا از نظر تابش آفتاب پاک تر و مناسب تر بود، برگزید.»24 مرحوم علامه طباطبایی می گوید: «هدف حضرت مریم علیها السلام از دوری نمودن از مردم، بریدن از آنان و روی آوردن به سنت اعتکاف بوده است. 25

▲ امام صادق علیه‌السلام می فرماید: «کانَ رَسُولُ اللهِ ـ صَلَّی الله علیه و آله ـ إذا کانَ الْعَشْرُ الاَواخِرُ اِعْتَکَفَ فِی الْمَسْجِدِ و ضربت لَهُ قُبَّةٌ مِنْ شَعْرٍ، وَشَمَّرَ الْمیزَرَ وَطَوی فِراشَهُ»28، همیشه این گونه بود که در دهه آخر [ماه رمضان] رسول خدا در مسجد معتکف می شد، خیمه ای از پشم برای او بر پا می کردند و او پرده ای می آویخت و بستر خواب را جمع می کرد.

  ________________________________________
1 . برخى از فقها همچون صاحب جواهر(رحمه الله) و صاحب حدائق(قدس سره) معتقدند که اعتکاف (در آیه شریفه 125 سوره بقره نیز در معناى مصطلح بکار رفته است. (جواهرالکلام، ج 17،ص 160).
2 . تفسیر نمونه، ج 1، ص 653 .

 

آیاتی که دربارة اعتکاف نازل شده‌، عبارت است از:
وَ عَهِدْنَآ إِلَی‌ََّ إِبْرَ َهِیم‌َ وَ إِسْمَـَعِیل‌َ أَن طَهِّرَا بَیْتِی‌َ لِلطَّـآئـِفِین‌َ وَ الْعَـَکِفِین‌َ وَ الرُّکَّع‌ِ السُّجُودِ; (بقره‌، 125) و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان پاک و پاکیزه کنید.
این آیه شریفه اشاره دارد به پیمانی که خداوند متعال از حضرت ابراهیم‌و فرزند بزرگوارش گرفته است تا خانة خدا را برای طواف‌کنندگان و کسانی که در آن‌جا می‌خواهند معتکف شوند پاکیزه کنند.
وَأَنتُم‌ْ عَـَکِفُون‌َ فِی الْمَسَـَجِدِ...; (بقره‌، 187) ... و در حالی که در مساجد مشغول اعتکاف هستید در این آیة شریفه چهار دستور الهی بیان شده است‌; از جملة آن چهار حکم‌، انجام دادن واجبات و مستحبات و ترک کردن برخی مباحات در حال اعتکاف در مساجد است‌.
چنان‌که مشخص است‌، آیه اول‌، مسئلة اعتکاف را در مسجدالحرام و اطراف خانة خدا و آیه دوم‌، اجرای این عمل الهی را در کلیة مساجد بیان کرده است‌.
آنچه در قرآن کریم دربارة اعتکاف مشاهده می‌شود، کلی است‌. جزئیات مراسم اعتکاف و آداب آن در روایات و کتب فقهی بیان شده است‌.
ضمناً آیات 90، طه‌; 138، اعراف‌; 51تا53، انبیأ; 69تا74، شعرأ; مسئله اعتکاف را دربارة بت‌پرستان ـ که حاکی از جمع شدن به دور بتان و انجام دادن مراسم بت پرستی است ـ بیان می‌کند.
اعتکاف‌، از نظر معنای لغوی‌، به معنای محبوس ماندن‌ و مدت طولانی در کنار چیزی بودن‌ است‌، ولی وقتی به عنوان یک عبادت از آن یاد می‌شود، مقصود، ماندن در مسجد برای عبادت‌ می‌باشد که دارای احکام و آداب مخصوصی است‌، از جمله آن که این مدت دست کم باید سه روز باشد و در آن سه روز، روزه گرفته شود و یک سری رفتارها و عادات نیز باید ترک گردد.

(تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 1، ص 649، نشر دارالکتب السلامیة‌.)
اسلام با رهبانیت و کناره‌گیری از اجتماع‌، سخت مخالف است و حدیث مشهور: لا رهبانیة فی الاسلام‌; در اسلام رهبانیت نداریم‌.(بحارالانوار، علامة مجلسی‌، ج 65، ص 319، نشر وفأ بیروت‌.)
شاهد این مطلب است‌، ولی با توجه به نیاز انسان‌، به خلوت کردن با خدای خود، آن را به گونه‌ای صحیح و پسندیده‌، مورد توجه قرار داده است و برنامه‌هایی برای او در این زمینه ترتیب داده است که از خلوت بسیار ساده و مختصر نماز، شروع می‌شود و با خلوت شبانه ـ که برای نماز شب و مناجات شبانه پیشنهاد شده و کمی از خلوت‌های اوقات نماز، طولانی‌تر و دارای آداب بیش‌تری است ـ ادامه می‌یابد: وَ مِن‌َ الَّیْل‌ِ فَتَهَجَّدْ بِه‌ِی نَافِلَة‌ً لَّکَ عَسَی‌ََّ أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا ;(اسرأ،79) و پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن و نماز بخوان‌. این یک وظیفة اضافی برای توست‌; امید است که پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد. این سیر تکاملی در برنامة خلوت‌، پس از تهجد شبانه‌، با خلوت اعتکاف که دست کم سه روز ادامه می‌یابد، کامل می‌شود که پیامبر6 نیز بر همین اساس‌، دهه‌هایی را از برخی ماه‌ها، مانند ماه رمضان در مسجد اعتکاف می‌کردند.(مفاتیح الجنان‌، شیخ عباس قمی‌) با بیان این مطالب‌، فلسفة برنامة اعتکاف روشن می‌شود و با توجه به این مطلب است که انسان می‌تواند برنامة اعتکاف را هر چه پربارتر نماید، زیرا می‌فهمد غرض از این گونه خلوت‌گزینی‌ها، توسعه و تعمیق توجهات خود به خداوند متعال است‌; به همین جهت است که اگر هر چه از چیزهایی که بین او و توجه به خدا فاصله می‌اندازد، بکاهد، از اعتکاف‌، بهرة بیش‌تری می‌برد; مانند: کم خوردن و آشامیدن‌، توجه بیش‌تر به عبادات درحال اعتکاف‌. در عین حال چون خداوند متعال نخواسته است‌، شخص مسلمان‌، ارتباطش از جامعه قطع شود; به همین منظور، به او اجازه داده است در ایام اعتکاف‌، برای انجام وظایف ضروری و عاطفی از مسجد خارج شود; اموری مانند: عیادت مریض‌، تشییع جنازه‌، تهیّه غذا و لباس مورد نیاز و....(عروة الوثقی‌، سید یزدی‌، ج 2، ص 255، نشر مؤسسة علمی‌.) خلاصه آن که انسان باید به گونه‌ای اعتکاف کند که خدا از او می‌خواهد و احکامش در رساله‌ها و کتاب‌ها موجود است‌، نه آن گونه‌ای که سلیقه و یا احساسات او ایجاب می‌کند.

 

آیات موضوعی اعتکاف

 

-1اعتکاف، زمینه کسب تقوا:

وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (بقره‌‌187)

و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام ، حدود دین خداست ، زنهار در آن راه مخالفت مپویید! خداوند این گونه آیات خود را برای مردم بیان فرماید ، باشد که پرهیزکار شوند.

 

-2 مساجد، محلّ برگزارى اعتکاف:

وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ ...‌. (بقره‌‌187)

و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید.

 

-3اعتکاف، داراى مکانى مخصوص (مساجد)

وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ ...‌. (بقره‌‌187)

و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام ، حدود دین خداست.

 

-4اعتکاف، عبادتى مشروط به روزه:

ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ...‌. (بقره‌‌187)

پس از آن روزه را به پایان برسانید تا اول شب. و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام ، حدود دین خداست.

 

-5 اعتکاف و احکام آن، حدّى از حدود الهى:

ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها...‌ (بقره‌‌187)

پس از آن روزه را به پایان برسانید تا اول شب. و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام ، حدود دین خداست.

 

-6ممنوع بودن نقض اعتکاف و احکام آن:

وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها...‌. (بقره‌‌187)

و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام ، حدود دین خداست ، زنهار در آن راه مخالفت مپویید!

 

-7وجود آیین اعتکاف در دین ابراهیم (علیه السلام)

وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ...‌. (بقره‌‌125)

و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا ( از بت ) بپردازید و پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به طواف و اعتکاف حرم آیند.

 

8- اعتکاف عبادتى با اهمّیّت و ارزش:

وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها...‌.(بقره‌‌187)

و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام ، حدود دین خداست ، زنهار در آن راه مخالفت مپویید!

 

9- لزوم پاکیزه نگه‌داشتن مکان اعتکاف:

وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً ... وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ ...‌. (بقره‌‌125)

و (به یاد آر) هنگامی که ما خانه کعبه را مرجع امر دین خلق و مقام امن مقرّر داشتیم... و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا ( از بت) بپردازید و پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به طواف و اعتکاف حرم آیند.

 

10- مجاورت کعبه، مکان اعتکاف در شریعت ابراهیم (علیه السلام)

وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً... وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ ...‌. (بقره‌‌125)

و ( به یاد آر ) هنگامی که ما خانه کعبه را مرجع امر دین خلق و مقام امن مقرّر داشتیم... و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا ( از بت ) بپردازید و پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به طواف و اعتکاف حرم آیند.

 

11- مأموریّت ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام)، به تطهیر کعبه، براى معتکفان:

وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً... وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ...‌. (بقره125)

و ( به یاد آر) هنگامی که ما خانه کعبه را مرجع امر دین خلق و مقام امن مقرّر داشتیم... و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا ( از بت ) بپردازید و پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به طواف و اعتکاف حرم آیند.

 http://etekaf.nahad.ir