دلایل عقلی عصمت حضرت زهرا سلام الله علیها
دلایل متعددی بر عصمت حضرت زهرا (سلام الله علیها) وجود دارد، بخصوص با توجه به این قاعده که عبدالرزاق فیاض لاهیجی در گوهر مراد می گوید:
«مقدماتی که از معصوم به طریق تمثیل فرا گرفته شود به منزله اولیات در قیاس برهانی است و چنان که قیاس برهانی افاده یقین می کند، دلیلی هم که مولف باشد از مقدمات مأخوذه از معصوم، افاده یقین می کند، به این بیان که این مقدمه گفتة معصوم است و هر چه گفتة معصوم است حق است، پس این مقدمه حق است».
بنابر، این سخن لاهیجی، سخن معصوم می تواند حد وسط برهان عقلی قرار بگیرد، حال با تکیه بر مقدمات نقلی براهین عقلی متعددی می توان بر عصمت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) اقامه کرد که به نمونه هایی از آن اشاره می شود:
1. استدلال عقلی بر عصمت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) با استمداد از حدیث رسول خدا که فرمود: «فاطمة بضعة منی، یسرنی ما یسرها و یغضبنی ما یغضبها.(1) یعنی فاطمه پارة تن وجود من است، آنچه او را شاد می کند مرا شاد می کند و آنچه او را غضبناک و ناراحت کند مرا غضبناک و ناراحت می کند. در این روایت رضا و غضب فاطمه زهرا سلام الله علیها پیش‌نیاز رضایت و خشنودى خداوند معرفی شده است. این حقیقت، تفسیری جز عصمت همه جانبه آن حضرت را بر نمى‌تابد؛ زیرا خداوند جز به اعمال صالح خشنود نمى‌گردد و هیچگاه به گناه و سرپیچى از فرمانش رضایت نمى‌دهد. اگر حضرت زهرا به گناه دست مى‌زد یا حتّى فکر انجام آن را در سر مى‌پروراند، به چیزى راضی گردیده بود که خدا از آن راضی نیست، در حالی‌که در این روایت، رضایت الهى پیوندى ناگسستنى با رضایت فاطمه یافته است.
آلوسى در تفسیر آیه42 سوره آل عمران، از یکسو حضرت مریم را معصوم از گناه شمرده و از تمامى پلیدى‌هاى حسّى، معنوى و قلبى پاک مى‌داند و از سوى دیگر، دیدگاه کسانى را که وى را سرور تمامى زنان جهان، از آغاز تا انجام مى‌شمارند، رد مى‌کند و با اقامه شواهد گوناگونى چنین نتیجه مى‌گیرد که این ویژگى شایسته فاطمه زهرا است.
توضیح استدلال آنکه: انسان اگر معصوم و مطهر و منزّه از هوی و هوس نباشد، رضا و غضب او معیار حق و باطل نخواهد بود و ممکن است رضای او در رضای خداوند در مقام فعل و غضب او غضب حق تعالی در موطن فعل نباشد، ولی اگر انسان کاملی از گزند هوی طاهر و از آسیب هوس مصون شد، هر گونه رضا و غضب او معیار تشخیص حق و باطل خواهد بود چون مظهر اسم راضی و غضبان حق تعالی بوده و میزان اعمال و اوصاف دیگران خواهد شد، و چون پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) میزان اعمال امت است و رضا و غضب او رضا و غضب خداوند است، هر گاه حضرت زهرا نیز دارای مقامی باشد که رضا و غضب او موجب رضا و غضب پیامبر اکرم گردد، معلوم می شود عقل عملی آن بانو همانند عقل نظریش معصوم از باطل می باشد و همتای امیرالمومنین خواهد بود، و چون رضا و غضب او به مدار حق است این هم به نوبه خود نشانه کامل عصمت است.(2)
بنابراین چون بر اساس روایات متعدد رضا و غضب فاطمه موجب رضا و غضب پیامبر می شود و رضا و غضب آن حضرت رضا و غضب الهی را در پی دارد، پس معلوم می شود که حضرت فاطمه دارای عصمت بوده است و گرنه رضا و غضب انسان غیر معصوم هرگز معیار حق نمی گردد چون عقلا ممکن است در رضا و غضب او نفسانیات دخالت کند. و این بیان به نوبه خود یکی از بهترین دلایل عقلی بر عصمت حضرت زهرا است.
2. دلیل عقلی دیگر بر عصمت حضرت زهرا که بر مقدمه نقلی تکیه دارد با استفاده از حدیث «ثقلین» است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله، اهل بیت و عترت خود را همسنگ قرآن قرار داده است تأکید کرده که هیچ گاه از آن جدا نمی شود، دلیل روشنی بر عصمت همه اهل بیت از جمله فاطمه زهرا است، زیرا ارتکاب کوچکترین گناه حتی اگر به صورت سهوی باشد، مفارقت عملی از قرآن است.(3)
این بیان نیز در واقع یک نوع استدلال عقلی بر عصمت حضرت زهرا است، بدین معنا که بر اساس حدیث متواتری که در منابع شیعه و سنی نقل شده رسول خدا فرمود که عترت و اهل بیت از قرآن جدا نمی شوند، روشن است که اگر اهل بیت از جمله حضرت زهرا (سلام الله علیها) دارای ملکه عصمت نمی بود بلاخره امکان داشت ولو به صورت ناخواسته کاری بکند که سبب جدایی او از قرآن بشود در حالی که رسول خدا بر اساس حدیث «ثقلین» فرمود: عترت و اهل بیت هرگز از قرآن جدا نمی شود پس معلوم می شود اهل بیت از جمله حضرت زهرا (سلام الله علیها) از عصمت برخوردار بوده است لذا هرگز از قرآن جدا نشدند و جدا نیستند. و چون قرآن معصوم از خطاء است ضروری است که عدل قرآن هم معصوم باشد و حضرت زهرا یکی از مصادیق عدل قرآن است که از همدیگر جدایی ندارند.
3. دلیل عقلی دیگر که آن هم به نکتة نقلی تکیه دارد این است که در روایتی آمده که امام حسن عسکری علیه السلام فرمود:
«نحن حجج الله علی خلقه وجدتنا فاطمة حجة الله علینا.(4) ما حجت بر مردم و جدة ما فاطمه حجت خداوند بر ما است».
و در روایتی از امام عصر (عج) نیز نقل شده که فرمود:
«و فی ابنة رسول الله _ صلّی الله علیه و آله _ لی اسوة حسنة»(5) یعنی دختر رسول خدا برای من سرمشق نیکو است.
با توجه به این دو روایت نیز دلیل عمیق عقلی می توان بر عصمت فاطمه زهرا (سلام الله علیه) اقامه کرد، بدین بیان که اگر حضرت زهرا دارای مقام عصمت نمی بود هرگز سرمشق امام عصر نبود، و نیز حجت خدا بر ائمه نمی شد، در حالی که بر اساس دو روایت یاد شده حضرت زهرا حجت خدا بر ائمه و سرمشق امام زمان (عج) محسوب شده است، پس معلوم می شود که دارای عصمت بوده است و الّا محال است حجت بر معصوم خود معصوم نباشد.
4. بنابر این چون حضرت فاطمه (سلام الله علیها) دارای مقام عصمت است کلام و تقریر و سنت او مثل کلام و سنت رسول خدا _ صلّی الله علیه و آله _ و ائمه _ علیهم السلام _ حجت شرعی است و یک فقیه می تواند با استناد به حدیث و یا سیرة حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) فتوا بدهد همان طور که با استناد به حدیث پیامبر و امام فتوا می دهد. از این نیز معلوم می شود که حضرت زهرا دارای مقام عصمت است.
پی نوشت:
1. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، نشر دارالاحیاء لتراث العربی، 1403 ق، ج43، ص 26، باب 3، ح26.
2. جوادی آملی، عبدالله، پیرامون وحی الهی، تهران، نشر الزهرا، چاپ سوم، بی تا، مقاله سوم.
3. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، تهران، نشر سازمان تبلیغات، 1367 ش، ج 2، ص 192.
4. نقل از: حسن زاده آملی، شرح فصّ حکمة عصمتیه فی کلمة فاطمیة، نشر پیشین، ص 159.
5. شیخ طوسی، کتاب الغیب، تهران، نشر مکتبته نینوا، بی تا، ص 173، (توقیع اول).
فرآوری: مریم بناهنده
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1) عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، فاطمه محقق
2) موسسه فرهنگی هنری نور راسخون