مسأله هجرت در اسلام

یامن له الدنیاوالأخره

یکی از موضوعاتی که در قرآن مجید به آن عنایت زیاد شده است و در فقه اسلامی جای مخصوص دارد مسئله هجرت است. هجرت در نظر اغلب ما صرفا یک حادثه تاریخی است که در صدر اسلام صورت گرفته است، همان هجرتی که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله با اصحابش از مکه به مدینه هجرت کردند و مبدأ تاریخ هجری شد و البته این، حادثه بزرگی است در تاریخ اسلام و ارزش تاریخی فوق العاده ای دارد ولی آیا هجرت صرفا یک حادثه تاریخ است و این همه که در قرآن از هجرت یاد شده است و مهاجرین در ردیف مجاهدین ذکر می شوند و مهاجرت پایه به پایه مجاهدت: «الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا»، آیا همه اینها ناظر به یک واقعه خاص است، حادثه ای مربوط به گذشته؟ و دیگر امروز و به طور کلی بعد از آن دوره هجرت در اسلام معنی و مفهوم ندارد؟ و یا هجرت هم مانند خود ایمان است، هجرت هم مانند جهاد است: «الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا» (بقره/آیه 218)؛ «کسانی که ایمان آورده اند و آنان که مهاجرت کرده اند و در راه خدا جهاد، نموده اند» و همانطوری که ایمان و جهاد اختصاص به صدر اسلام ندارند، هجرت هم اختصاص به صدر اسلام ندارد. هجرتی که در صدر اسلام صورت گرفت مانند جهاد های صدر اسلام است که یک مصداقی است از یک حکم در اسلام، این خودش سؤالی است.

امام علی علیه السلام در کلمات خودشان این مسئله را طرح کرده اند که در نهج البلاغه مسطور است و ایشان صریحا می گویند: «الهجرة علی حده الاول»، «هجرت به حکم و وضع اول خودش باقی است»، یعنی هجرت اختصاص نداشته به یک زمان معین و مکان معین که چون پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله هجرت فرمودند از مکه به مدینه، پس در آن وقت وظیفه هجرت به تبع پیغمبر بر دیگران لازم و واجب شد و آنها که همراه و در خدمت ایشان به مدینه آمده بودند مهاجر خوانده می شدند و دیگر بعد از زمان پیغمبر، هجرت موضوع ومعنی ندارد. علی علیه السلام می فرماید: «الهجرة علی حده الاول».

هجرت یعنی چه؟ اگر بخواهیم هجرت را تعریف بکنیم، چگونه باید تعریف بکنیم؟ هجرت یعنی دوری گزیدن، حرکت کردن، کوچک کردن از وطن، از یار و دیار، همه را پشت سر گذاشتن برای چه؟ برای نجات ایمان. معلوم است که چنین چیزی نمی تواند از نظر منطق اسلام محدود به یک زمان معین و به یک مکان معین باشد ولی البته شرایطی دارد. هجرت یعنی دوری گزیدن از خانمان، و از زندگی و از همه چیز دست شستن برای نجات ایمان. پس معنایش این است که اگر ما در شرایطی قرار گرفته ایم که ایمانمان در خطر است ایمان جامعه ما در خطر است، اسلام ما در خطر است، امر دائر است که ما از میان شهر و خانه و لانه، و ایمان یکی را انتخاب کنیم، یا در خانه و لانه خودمان بمانیم و ایمانمان ازدست برود (یا ایمان دیگران به این وسیله از دست برود) و یا نه، برای اینکه ایمان را نجات بدهیم از خانه و لانه خود صرف نظر کنیم، اسلام دومی را انتخاب می کند.

منـابـع

مرتضی مطهری- آزادی معنوی- صفحه 159-157