فرشته ی مراقب پیامبر
استاد مطهری در کتاب "وحی و نبوت" گفته اند عصمت پیامبر اختیاری است، یعنی چون به درجه ی بالای ایمان و یقین رسیده گناه نمی کند نه اینکه یک فرشته ای مانع گناه کردن او بشود.
اما استاد مطهری در کتاب "مسأله ی حجاب" خویش می گوید وقتی پیامبر کودک بود و در دوران کودکی با بچه ها در جایی ساختمانی را درست می کردند لباس هاشان را بالا گرفته بودند و آن وسایل را مثلاً آجر و خاک را توی دامن ریخته بودند. پیامبر می گوید انگار یک کسی دامن من را پایین کشید و نگذاشت که من آن را بالا بزنم. انگار یک مأمور غیبی، یک فرشته ی غیبی مواظب من بود. یا در خطبه ی قاصعه حضرت امام علی علیه السلام می فرماید که بعد از شیرخوارگی فرشته ای مراقب پیامبر بود.
این دو نقل قول از شهید مطهری به ظاهر با همدیگر هماهنگ نیستند، قول اول عصمت را اختیاری معرفی کرده و قول دوم گوئی فرشته ای از کودکی مواظب پیامبر بودند که به گناهی آلوده نشود. اشکالی که مطرح می شود این که قول دوم چه طور با عصمت اختیاری پیامبر سازگار است؟
پاسخ
دو نکته در پاسخ این سوال گفته می شود:
یکی اینکه حقیقت این است که عصمت اختیاریست همانطور که شهید مطهری فرمودند.
دوم اینکه عصمت جبری مورد تأیید متکلمین شیعه نیست و جنبه های آن متعدد است از جمله:
نکته ی اول: اگر انبیا جبراً معصوم باشند مقامشان از انسان های عادی هم پایین تر می آید چون خیلی از انسان های عادی که معصوم هم نیستند از روی اختیار گناه نمی کنند و تا آخر عمرشان هم مرتکب گناه نمی شوند پس مقامشان بالاتر از آن پیغمبریست که جبراً گناه نمی کند. چون او نمی تواند گناه بکند و نمی کند و این می تواند گناه بکند و نمی کند.
نکته ی دوم: اگر انبیا مجبور به عدم گناه باشند که هنری نیست که این همه مورد تعریف و تمجید به عنوان یکی از فضائل انبیا، به عنوان یکی از ویژگی ها و مختصات برجسته ی پیامبران و ائمه علیهم السلام در قرآن، روایات و براهین عقلی، قرار بگیرد. هنر آن جایی است که آنها بتوانند گناه بکنند و نکنند وگرنه اگر مجبور باشند که کاری نکردند.
نکته ی سوم: اگر مجبور باشند که گناه نکنند آن وقت نمی توانند برای ما انسان ها که مجبور نیستیم حجت باشند. حجت زمانی است که آنها هم مثل ما اختیار داشته باشند. بعد بگویند ببینید ما می توانستیم گناه بکنیم و نکردیم شما چرا کردید؟ این طور می توانند حجت باشند. اما اگر مثل فرشتگان مجبور باشند که هرگز نمی توانند برای انسان حجت باشند، اگر چه آنها قدوس و پاک بوده و مرتکب گناه نشوند ولی باز برای ما حجت نیستند. البته در این نوشتار در باره اختیار آنها نمی خواهیم بحث بکنیم اما مسلماً اختیار انسان و حد اختیار و میزان اختیار انسان را ندارند.
خلاصه:
بنابر آنچه گفته شد اگر انبیا و ائمه علیهم السلام هم در پاکی و دوری از گناه و عدم انجام گناه مجبور بودند دیگر نمی توانستند برای ما حجت باشند. پس عصمت آنها خصوصاً عصمت عملی ضرورتاً باید اختیاری باشد و هست.
فراوری: جعفری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: پاسخ به سوالات اعتقادی استاد محمدی موجود در سایت رادیو معارف