میوه شیرین درخت رسالت
نام مبارک پیشوای دوم معصوم، «حسن» و کنیه اش ابومحمد و القاب شریفش: سید، سبط، امین، حجت، برّ، نقی، زکی، زاهد و مجتبی است. پدر بزرگوار ایشان، امام علی بن ابی طالب علیه السلام و مادر مکرمه اش حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام می باشد.
آن حضرت در شب سه شنبه پانزدهم ماه مبارک رمضان، در سال دوم و یا سوم هجرت به دنیا آمد و در سال چهل هجری بعد از شهادت پدر مظلومش، در سن 38 سالگی به مقام والای امامت منصوب شد و در سال پنجاه هجری به دستور معاویه پلید به وسیله همسر جفاکارش، «جعده» مسموم گشت و در روز 28 ماه صفر، در سن 47 یا 48 سالگی شهید و در بقیع دفن شد.
مدت امامت آن حضرت، 10 سال بود و در عدد فرزندانش اختلاف است؛ بعضی هشت پسر و هفت دختر و برخی پانزده پسر و هشت دختر و عده ای پانزده پسر و شش دختر برای آن حضرت نوشته اند.
در نوشتار حاضر مروری هرچند اجمالی بر مناقب و فضائل آن امام همام خواهیم داشت.
درخت بهشتی
شیخ صدوق(ره) در کتاب «معانی الاخبار» از امام صادق علیه السلام و آن حضرت از پدر بزرگوارش روایت کرده است که: جبرییل نام مبارک امام حسن مجتبی علیه السلام را در حالیکه میان پارچه ای ابریشمی از پارچه های بهشتی بود به رسول خدا صلی الله علیه و آله هدیه کرد، و نام حسین برگرفته از نام حسن است.(1)
و از روایت عروه بارقی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ظاهر می شود که حسن و حسین اسم دو درخت در بهشتند که رسول خدا صلی الله علیه و آله در شب معراج از میوه آن دو درخت خورده اند.
و حکایت شده است که خداوند تبارک و تعالی این دو اسم را از مردم پنهان کرد تا آنکه دو فرزند فاطمه علیهاالسلام به آن نامگذاری شوند.(2)
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله غیر از فاطمه سلام الله علیها، دختران دیگر، و غیر از امام على علیه السلام نیز عموزاده ها و خویشاوندان بسیارى داشت، پس چرا اینهمه اظهار علاقه و محبت، مخصوص به فاطمه و على و فرزندان علیهم السلام آنها شد؟ براى اینکه این چهار تن نماینده صفات، روحیات، اخلاق و کمالات او بودند
حافظ کوچک وحی
روایت شده است که امام مجتبی علیه السلام در مجلس رسول خدا صلی الله علیه و آله حاضر می‌گشت در حالی که هفت سال بیشتر از سن شریف او نگذشته بود، وحی الهی را از لب‌های مبارک پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می شنید و آن را حفظ می کرد، و وقتی به خانه بر می گشت آنچه را حفظ کرده بود برای مادرش صدیقه کبری علیهاالسلام بازگو می کرد. و هر گاه امام علی علیه السلام نزد حضرت زهرا علیهاالسلام می آمد کلمات تازه ای از قرآن و وحی را از او می شنید، از آن حضرت سئوال می فرمود که:
اینها را از کجا نقل می کنی؟
عرض می کرد: از فرزندت حسن.
روزی امام علی علیه السلام در خانه پنهان گشت تا اینکه امام حسن علیه السلام وارد خانه شد، و می خواست کلمات نورانی وحی الهی را که شنیده بود بازگو کند ولی نتوانست مثل گذشته صحبت کند، بلکه به لرزه افتاد و کلماتش در هم شد.
مادرش حضرت زهرا علیهاالسلام تعجب کرد، امام حسن علیه السلام عرض کرد:
«لا تعجبی یا اماه، فان کبیرا یسمعنی و استماعه قد اوقفنی؛
ای مادر! تعجب نکن، گویا امروز شخص بزرگی به گفتار من گوش می دهد و شنیدن او مرا از تکلم بازداشته است».
آنگاه امام علی علیه السلام از محل خود خارج شد، و فرزند دلبندش را بوسید.
و در روایت دیگری نقل شده است که فرمود:
«یا اماه قلّ بیانی و کلّ لسانی، لعلّ سیدا یرعانی؛
ای مادر! بیانم نارسا و زبانم ناتوان گردیده است گویا آقای بزرگواری مراقب من است».(3)
بر دوش عرش
از ابن عباس نقل شده است که گفت: رسول صلی الله علیه و آله تشریف می آورد و حسن را بر گردن گرفته بود، مردی به آن حضرت رسید و گفت: چه مرکب خوبی سوار شده ای ای پسر؟ رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: و چه سوار خوبی است او.(4)
همچنین عبدالله بن عبدالرحمن بن زبیر گفت شبیه ترین اهل پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به او و محبوب‌‌ترینشان در نزد آن حضرت حسن بود. دیدم او آمد و آن حضرت در حال سجده بود، بر گردن مبارکش رفت (یا گفت) بر پشت مبارکش. رسول خدا صلی الله علیه و آله او را فرود نیاورد تا خود فرود آمد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله را در حال رکوع دیدم که هر دو پای مبارکش را برای حسن باز کرد تا از بین آن عبور نمود و به جانب دیگر رفت.
محبوب قلب رسول
حذیفه بن یمان نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله را دیدم که دست امام حسن مجتبی علیه السلام را گرفته بود و می فرمود:
« ایها الناس هذا ابن علی فاعرفوه، و الذی نفس محمد بیده انه لفی الجنة، و محبه فی الجنة، و محب محبیه فی الجنة؛
ای مردم! این فرزند علی بن ابی‌طالب است، او را بشناسید، سوگند به آن کسی که جان محمد در قبضه قدرت او است، او در بهشت است، دوستان او و دوستان دوستانش نیز در بهشت خواهند بود.(5)
همچنین در کتاب‌های «جامع ترمذی»، «فضایل احمد»، «شرف المصطفی»، «فضایل سمعانی»، «امالی ابن‌شریح» و «امالی ابانه بن بطه» نقل شده است:
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دست امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را گرفت و فرمود:
« من احبنی و احب هذین و اباهما و امهما کان معی فی درجتی فی الجنة یوم القیامة؛
هر کس مرا و این دو فرزند و پدر و مادر این دو را دوست داشته باشد فردای قیامت در بهشت با من و در درجه من است».(6)
چنانکه اسامه بن زید گفت: پیغمبر افضل صلی الله علیه و آله را دیدم حسن و حسین روی هر دو ران او بودند و فرمود: اینان دو پسر من اند و دو پسر دختر من اند، خدایا من اینان را دوست دارم تو هم دوستشان بدار و دوست بدار کسی را که این دو را دوست دارد.(7)
و به روایت شیخان (بخاری و مسلم) از ابی هریره نقل شده است که: رسول رحیم صلی الله علیه و آله فرمود: خدایا من او را دوست دارم و دوست دارم کسی را که او را دوست دارد. منظور حسن بن علی علیهماالسلام بود. و در روایتی فرمود: خدایا من او را دوست دارم تو هم او را دوست بدار، و دوست بدار کسی را که او را دوست می‌دارد.(8)
وقتى این اخبار را مطالعه مى کنیم، و از شدّت علاقه و دوستى پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله نسبت به امام حسن مجتبی علیه السلام آگاه مى شویم، نباید فراموش کنیم که گوینده این کلمات و الفا1 پیغمبر خدا است
ابوهریره گفت: هیچ کس نزد من از حسن محبوبتر نبود پس از آن که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود آنچه را که فرمود.
و نیز در حدیث ابی هریره نزد حافظ سلفی آمده است که گفت: هیچگاه حسن بن علی را ندیدم مگر این که اشک از چشمانم فروریخت، و این بدان واسطه بود که یک روز رسول افضل صلی الله علیه و آله بیرون تشریف آورد. من در مسجد بودم دست مرا گرفت و بر من تکیه کرد تا رسیدیم به بازار بنی‌قینقاع. نگاهی به بازار انداخت و بازگشت تا در مسجد جلوس فرمود. آنگاه فرمود: پسر مرا بخوان. پس حسن بن علی را آوردم. او می دوید تا خود را در آغوش آن حضرت انداخت، رسول اشرف صلی الله علیه و آله دهان او را باز کرد و دهان خود را در دهان او گذاشت و فرمود: خدایا من او را دوست دارم تو هم دوستش بدار و دوست بدار کسی را که دوستش دارد، تا سه بار.(9)
نماد اشرف مخلوقات
وقتى این اخبار را مطالعه مى کنیم، و از شدّت علاقه و دوستى پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله نسبت به امام حسن مجتبی علیه السلام آگاه مى شویم، نباید فراموش کنیم که گوینده این کلمات و الفا1 پیغمبر خدا است، و او کسى است که در دوره زندگانى با گزاف گوئى و سخنان دور از حقیقت و مدح بیجا مبارزه داشت; سخنان و کارهایش براى بشر حجت و قانون و شریعت بوده و آنچه فرموده ترجمان حقیقت است.
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله غیر از فاطمه سلام الله علیها، دختران دیگر، و غیر از امام على علیه السلام نیز عموزاده ها و خویشاوندان بسیارى داشت، پس چرا اینهمه اظهار علاقه و محبت، مخصوص به فاطمه و على و فرزندان علیهم السلام آنها شد؟ براى اینکه این چهار تن نماینده صفات، روحیات، اخلاق و کمالات او بودند.
پی نوشت:
1) معانی الاخبار: 55 ح 8، علل الشرایع: 139/1 ح 9، بحارالانوار: 241 / 43 ح 11.
2) بحارالانوار: 314/43 ضمن ح 73، تهذیب الاسماء: 158/1، الاحقاق: 488/10، منتخب طریحی: 351.و ظاهرا مولف این حدیث را از «سفینه البحار: 601/1 » نقل کرده است.
3) مناقب ابن‌شهر اشوب: 8/4، بحارالانوار: 338/43 ذیل ح 11، معالی السبطین: 9.
4) صحیح ترمذی 661:5، ح 3784. المستدرک، للحاکم 186:3. تاریخ الخلفاء: 189.
5) مشارق الانوار: 53.
6) جامع الترمذی: 641/5 ح 3733، مسند احمد: 77/1، شرف المصطفی: 267 باب 27 (طبع فارسی)، العمدة: 395، میزان الاعتدال: 117/3، تهذیب الکمال: 270/2، تهذیب التهذیب: 297/2، الاحقاق: 175/9.
7) صحیح ترمذی 656:5، ح 3769.اسدالغابة 11:2. الاصابة 328:1. تاریخ الخلفاء: 189. الصواعق المحرقة: 135.
8) صحیح بخاری 221:4. صحیح مسلم 192:15. مجمع الزواید 180:9. تاریخ الخلفاء ص 188. ینابیع المودة: 169.
9) الصواعق المحرقة: 138.
ابوالفضل صالح صدر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع:
القطرة من بحار مناقب النبی و العترة علیهم السلام؛ آیة الله احمد مستنبط، ترجمه محمد ظریف.
مناقب اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه اهل سنت؛ محمدطاهر هاشمی شافعی.
پرتوئی از عظمت امام حسین علیه السلام، آیت الله لطف اللّه صافی گلپایگانی.
زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، آیة الله حسین مظاهری.