از وظایف خود در برابر قرآن چه می دانیم؟
یامن له الدنیاوالأخره
از جمله آداب تلاوت قرآن، دقت و توجه کامل به معنای آن است. قاری باید هنگام تلاوت آیاتِ بشارت‌دهنده، به لطف و رحمت الهی امیدوار شود و هنگام تلاوت آیات عذاب، از درگاه ربوبی طلب آمرزش نماید.
خداوند می فرماید: «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»؛ [این] کتابى مبارک است که آن را به سوى تو نازل کرده‌ایم تا در [باره] آیات آن بیندیشند، و خردمندان پند گیرند! (ص/29)
قرآن، آخرین پیام خداوند و معجزه ی جاویدان خاتم پیامبران، روشنایی‌بخش تاریکی ها، محور اتحاد مسلمانان، منبع و منشأ علوم و فرهنگ اسلامی است.
کتابی است که در کرانه آن تمدن شکوهمند اسلامی زاده شد و بالید. کتابی مبارک که آیه آیه‌اش برای خردمندان درس آموز است؛ تدبر در آن راه‌گشای پیشرفت و کمال و عمل به آموزه های آن، نسخه ی شفابخش دردهای فردی و اجتماعی.
خداوند از ما چه می‌خواهد و چه وظیفه‌ای در برابر قرآن داریم؟
ما باید کتاب آسمانی را محور عقیده، فکر، تصمیم و عمل خود قرار دهیم و در غیر این صورت قرآن ما را پوک و پوچ می‌داند: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَیْءٍ حَتَّىَ تُقِیمُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَانًا وَکُفْرًا فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ »؛
بگو: «اى اهل کتاب، تا [هنگامى که] به تورات و انجیل و آنچه از پروردگارتان به سوى شما نازل شده است عمل نکردهاید بر هیچ [آیین بر حقّى] نیستید.» و قطعاً آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، بر طغیان و کفر بسیارى از آنان خواهد افزود. پس بر گروه کافران اندوه مخور. (مائده/ 68)
باید قرآن را جدی بگیریم «یَا یَحْیَى خُذِ الْکِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَیْنَاهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا»؛ اى یحیى، کتاب [خدا] را به جد و جهد بگیر، و از کودکى به او نبوّت دادیم. (مریم/ 12)
آن را تقاضایی بدانیم که هر کس در آن تدبر نکند ، مورد تندترین انتقادات الهی است «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا»؛ آیا به آیات قرآن نمىاندیشند؟ یا [مگر] بر دل هایشان قفل هایى نهاده شده است؟ (محمد/ 24)
از سوی دیگر ما در برابر قرآن مسئول و مدیون هستیم «وَلَـکِن کُونُواْ رَبَّانِیِّینَ بِمَا کُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتَابَ وَبِمَا کُنتُمْ تَدْرُسُونَ»؛ بلکه [باید بگوید:] «به سبب آنکه کتاب [آسمانى] تعلیم مىدادید و از آن رو که درس مىخواندید، علماى دین باشید.» (آل عمران/79)
انس با قرآن مسیر فکرها، اخلاق‌ها، استدلال‌ها، تصمیم‌ها، برخوردها را عوض و ایام فراغت ما را پر می‌کند. راستی که قرآن نور است و جامعه را از ظلمات به نور خود جذب می‌نماید.
قرآن ذکر است «نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ» (حجر/ 9) و گروهی که به قرآن بی‌اعتنایی کنند ، گرفتار زندگی تلخ خواهند شد «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکًا»؛ و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگىِ تنگ [و سختى] خواهد داشت.(طه/ 124)
از آیات قرآن استفاده می‌شود که قرآن خودش حقیقتی است در یک مقام عالی: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ * فِی کِتَابٍ مَّکْنُونٍ * لَّا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ * تَنزِیلٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ»؛ که این [پیام] قطعاً قرآنى است ارجمند، در کتابى نهفته، که جز پاکشدگان بر آن دست نزنند، وحیى است از جانب پروردگار جهانیان.(سوره واقعه/ 77-80)
سپس، از مقام عالی خودش نزول پیدا کرد به قلب مبارک رسول اکرم و بعد به صورت لفظ نازل شد. برای چه؟ برای اینکه مردم متذکر بشوند. «فَإِنَّمَا یَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِکَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ»؛ در حقیقت، [قرآن] را بر زبان تو آسان گردانیدیم، امید که پند پذیرند. (دخان/58) این را ما تسهیل و آسان کردیم، یعنی سهل المنال کردیم، در دسترس قرار دادیم.
در یک آیه دیگر می‌فرماید: «وَلَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّکِرٍ»؛ و همانا قرآن را برای پندآموزی آسان کردیم، پس آیا پندگیرنده ای هست؟(سوره قمر/17)
در ادامه به چند وظیفه مسلمانان در مقابل قرآن کریم به اختصار اشاره می کنیم:
1. قرائت قرآن
در متون اسلامی بر قرائت قرآن بیش از خواندن دیگر کتاب‌ها تأکید شده است. خداوند می‌فرماید: فَاقرَۆا ما تَیَسَّرَ مِنَ القُران؛ (مزمل: 20) هرچه را از قرآن میسّر می‌شود، بخوانید.
در آیه دیگر می‌فرماید: إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیَةً یَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ ؛ (فاطر: 29)
در حقیقت، کسانى که کتاب خدا را مىخوانند و نماز برپا مىدارند و از آنچه به ایشان روزى دادهایم، نهان و آشکارا انفاق مىکنند، امید به تجارتى بستهاند که هرگز زوال نمىپذیرد.
نکتة دیگر در قرائت قرآن، تلاوت به نحو ترتیل است که مورد سفارش موکّد واقع شده است. (مزمل: 4)
ترتیل؛ یعنی خواندن با آرامش، طمأنینه و تدبّر، به دور از هرگونه عجله و شتاب.
از جمله آداب تلاوت قرآن، دقت و توجه کامل به معنای آن است. قاری باید هنگام تلاوت آیاتِ بشارت‌دهنده، به لطف و رحمت الهی امیدوار شود و هنگام تلاوت آیات عذاب، از درگاه ربوبی طلب آمرزش نماید. (میزان الحکمه: ج 8، ص 81)
2. استماع قرآن
هر عضوی از بدن، عبادت مخصوص به خود دارد. یکی از عبادت‌های گوش، استماع کلام الهی است. گوش دادن و سکوت کردن به هنگام شنیدن کلام الهی از وظایف مۆمنان در برابر قرآن است:
وَإِذا قُرِئَ القُرانُ فَاستَمِعُوا لَهُ وَ أَنصِتُوا لَعَلَّکُم تُرحَمونَ؛ (اعراف: 204) هنگامی که قرآن خوانده می‌شود، گوش فرادهید و خاموش باشید تا شاید مشمول رحمت خدا شوید.
استماع به معنای گوش دادن همراه با میل قلبی است و «انصات» به معنای سکوت کردن برای استماع.
3. تعلیم و تعلّم قرآن
یکی از وظایف مسلمانان نسبت به قرآن، تعلیم و تعلّم آن است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
خَیرُکُم مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ وَ عَلَّمَهُ؛ (عوالی : ج 1، ص 99) برترین شما کسی است که قرآن را بیاموزد و به دیگران تعلیم دهد.
بر مسلمانان واجب است که افزون بر قرائت و تدبّر در آیات، در جهت یادگیری و استفاده از آن نیز به دیگران کمک کنیم تا در زمره کاروانی قرار گیریم که رسول‌خدا صلی الله و علیه وآله سوق دهنده آن به سوی بهشت است؛ همان‌طور که فرمود:
أَلا مَن تَعَلَّمَ القُرانَ وَ عَلَّمَهُ وَ عَمِلَ بِما فیهِ فَأَنَا سائِقٌ لَهُ إِلَی الجَنَّةِ وَ دَلیلٌ إِلَی الجَنَّة؛ (کنز العمال: ج 1، ص 531)
آگاه باشید که هر کس قرآن را بیاموزد و به دیگران یاد دهد و به احکام و دستورهای آن عمل کند، من سوق‌دهنده و راهنمای او به سوی بهشت هستم.
4. تدبر در قرآن
تدبر در لغت به معنای تفکر در باطن و عاقبت کارهاست. بنابراین تدبر در قرآن؛ یعنی اندیشیدن در مقاصدی که آیات قرآن برای تفهیم آنها نازل شده است.
خداوند هدف از نزول قرآن را تدبر و پندگیری از آن دانسته است:
کِتابٌ أَنزَلناهُ إِلَیکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّروا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الأَلباب؛ (ص: 29) این کتابی است پر برکت که بر تو نازل کرده‌ایم تا در آیات آن تدبر کنند و خردمندان متذکر شوند.
در آیه‌ای دیگر، کسانی را که در قرآن تدبر نمی‌کنند، سخت مورد نکوهش قرار داده:
اَفَلا یَتَدَبَّرونَ القُرآنَ اَم عَلَی قُلوبٍ أَقفَالُهَا. (محمد: 24)
آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند، یا بر دل‌هایشان قفل نهاده شده است.
5. عمل به قرآن
تأکیدهای فراوان درباره قرائت، استماع، حفظ و تدبر در قرآن، مقدمه‌ای است تا به مضامین عالی و انسان‌ساز آن عمل کنیم و بدین‌رو، شاه راه تکامل را بپیماییم؛ چنان‌که در خود قرآن و روایات ما نیز آمده است. (فاطر،29 و میزان الحکمه: ج 8 ص 92 ـ 91)
مهم‌ترین عاملی که سبب مهجور ماندن قرآن می‌شود، عمل نکردن به آن است. در این‌باره باید به دو نکته توجه داشت:
الف: باید همه آیات و دستورهای این کتاب آسمانی مورد توجه قرار گیرد، نه اینکه به برخی از آنها نظیر اعمال عبادی عمل شود و برخی دیگر، مانند احکام اجتماعی و سیاسی مورد غفلت قرار گیرد.
ب: فهم قرآن، جز در سایه تبعیت از اهل‌بیت علیهم السلام میسّر نیست؛ همان‌گونه که رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز اهل‌بیت علیهم السلام را عِدل و قرین قرآن معرفی نموده است.
آنان در تفسیر قرآن، فهم معانی و مقاصد آن، بهترین مفسّر و مبیّن هستند و سیره آنان بهترین الگو در عمل به قرآن می باشد.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
سایت ره توشه راهیان نور
کتابخانه طهور