مهم ترین صفت بازدارنده انسانی!
به هر حال انسان در زندگی دنیایی خود همواره با کمبودها، موانع و آفاتی روبرو می شود که به واسطه ی آنها نعمتها از کفَش میرود یا شاید در معرض برخی تمایلات نفسانی قرار گیرد که همه ی این موارد ابزار آزمایش انسان توسط خدای متعال به شمار می آیند.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: صبور سه نشانه دارد : اول آن که سستى نمى کند ، دوم آن که افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن که از پروردگار خود شِکوه نمى کند ؛ زیرا اگر سستى کند، حق را ضایع کرده، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شکر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شکوه کند او را معصیت کرده است. (علل الشرایع، ج2، ص498، ح1)
یکی از خصلت ها و فضلیت های انسانی تحمل و بردباری بر مشکلات و سختی هایی است که از هر سوی به انسان هجوم می آورد. در واقع عام ترین و مهم ترین صفت انسانی بازدارنده «صبر» است ولی به هر حال انسان در زندگی دنیایی خود همواره با کمبودها، موانع و آفاتی روبرو می شود که به واسطه ی آنها نعمتها از کفَش میرود یا شاید در معرض برخی تمایلات نفسانی قرار گیرد که همه ی این موارد ابزار آزمایش انسان توسط خدای متعال به شمار میآیند، در این بین فقط افرادی از میان موانع و مشکلات، سلامت به مقصد میرسند که با صبر، به قضای الهی راضی شده و تمایلات نفسانی را حبس نموده، و تسلیم امر خداوند گشتند. مصائب گوناگون آنان را از شکر، اطاعت و عبادت خداوند باز نداشته و با وجود تمام مشکلات، خود را به انجام وظایف الهی وادار سازند. و در واقع انسان زمانی می تواند در برابر سختی ها و مصیبت ها خود را بیمه نماید و با هر مصیبتی جزع و فزع نکند که از خصلت صبر برخوردار باشد. این خصلت در آموزه های قرآنی به عنوان یکی از برترین فضایل انسانی شمرده و دارندگانش به بزرگی ستوده و تکریم شده اند.
پاداش و منزلت صابران
خداوند در موارد مختلف به پاداش صابران پرداخته که تنها به اشاره‌ی یک مورد بسنده میشود: «وَ جَزاهُمْ بِماصَبَرُوا جَنَّةً وَ حَریراً...» «و در برابر صبرشان، بهشت و لباسهاى حریر بهشتى را به آنها پاداش مىدهد!...» (انسان/12. ر. ک. فرقان/75، رعد/24، بقره/157، نحل/96، قصص/54 و زمر/10)
در سایه داشتن ویژگى صبر و پایدارى انسان مى تواند در عرصه هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى، مادى و معنوى، رشد و تکامل نموده و به اهداف خویش دسترسى پیدا نماید.
این آیه و آیات بعد که در وصف صبر بر گرسنگی و ایثار طعام امام علی (علیه السلام) و خانواده ی ایشان نازل شده است، به پاداش آن اشاره نموده و نعمتهای بهشتی را که به خاطر صبر به آن بزرگواران داده شده، بیان می‌کند، و این خود بیان‌گر نشانه ای بر پاداش عظیم و منزلت صابران در درگاه خداوند است. (مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف، ج7، ص483)
صبر و موفقیت در بندگى
روح و روان آدمى با مقوله آزادى بهتر و بیشتر علاقه و سازگارى دارد و از تکلیف و فرمانبردارى بیزار و رویگردان است؛ لذا عبودیت و بندگى که آزادى انسان را محدود نموده، اعمالى را متوجه او مى سازد؛ تا حد زیادى مشکلاتى را به وجود مى آورد و در برخى موارد باعث طغیان و سرکشى انسان مى شود. صبر و حوصله از جمله ابزارى است که مى تواند به یارى انسان آمده، قدرت و قوت او را براى انجام تکالیف الهى، افزایش دهد.
از اینکه خداى متعال پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) را پس از امر به عبادت و بندگى و انجام فرایض؛ به صبر و پایدارى توصیه و سفارش مى نماید، مى توان نتیجه گرفت که موفقیت در انجام تکالیف الهى در سایه صبر و استقامت به دست مى آید.
پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) نیز براى تشویق و ترغیب امت اسلامى به صبر و پایدارى، در یک تقسیم بندى، صبر را به سه دسته تقسیم مى نماید و از اجر و پاداشى که خداى سبحان براى صابران در مقام عبودیت و بندگى در نظر گرفته است، خبر داده و مى فرماید: «صبر بر سه قسم است؛ صبر در مصیبت، صبر بر طاعت، و صبر از گناه، و هر کس در مقام انجام طاعت خدا صبر و پایدارى نماید، خداوند براى او ششصد درجه مقرر فرماید که فاصله هر درجه با درجه دیگر به اندازه فاصله بین قعر زمین تا عرش است.»
موانع ایجادی صبر
قرآن همان گونه که به علل و عوامل ایجادی صبر توجه می دهد به آسیب شناسی آن پرداخته و علل و عواملی که مانع از ایجاد صبر در شخص می شود را توضیح و تبیین می کند. در این جا تنها به یکی از مهم ترین این موانع اشاره و بدان بسنده می شود؛ زیرا این مانع از موانع مهمی است که قرآن در چند آیه بدان اشاره می کند و حتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را نسبت بدان هشدارباش می دهد.
از اینکه خداى متعال پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) را پس از امر به عبادت و بندگى و انجام فرایض؛ به صبر و پایدارى توصیه و سفارش مى نماید، مى توان نتیجه گرفت که موفقیت در انجام تکالیف الهى در سایه صبر و استقامت به دست مى آید.
این مانع، چیزی جز شتابزدگی نیست؛زیرا عاملی بسیار مهم در راه تحقق صبر و شکیبایی است.انسان دارای طبیعتی است که وی را شتابزده می کند: خلق الانسان من عجل (انبیاء آیه ۳۷) هرگاه کارها به مراد نرفت جام صبرش لبریز می شود و رفتاری شتاب آلود در پیش می گیرد. از این رو خداوند به پیامبر(ص) دستور می-دهد و سفارش می کند که همانند پیامبران اولوالعزم عمل کند و در کارها شتابزده نباشد. (احقاف آیه ۳۵) بنابراین میان شتابزدگی و عجله از سویی و صبر ارتباط معناداری وجود دارد. این آیه به صراحت بیان می کند که هرگاه شتاب از دری آمد صبر از دری دیگر می گریزد.
بنابراین لازم است انسان خود را کنترل و مهار کرده و نگذارد تا غریزه و یا فطرت و یا طبیعت شتابزدگی بر وی چیره شود؛ بلکه تلاش کند تا آن را با نیروی عقل و خرد و تقوا مدیریت کند و نگذارد تا بر جان و قلب و عقلش حاکم گردد.بنابراین می توان گفت که از جمله موانع ایجادی بلکه مهم ترین و اساسی ترین مانع که قرآن برای صبر برمی شمارد،شتابزدگی است که همگان می بایست نسبت به آن حساس و هوشیار باشند.
کلام آخر:
در سایه داشتن ویژگى صبر و پایدارى انسان مى تواند در عرصه هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى، مادى و معنوى، رشد و تکامل نموده و به اهداف خویش دسترسى پیدا نماید. و با توجه به اینکه این فضیلت اخلاقی کاملا اکتسابی است پس باید بیش از پیش تلاش کنیم تا نفس خویش را به آن بیاراییم.
منابع:
سایت معارف قرآن
سایت آوینی
علل الشرایع، ج2ش
سایت اندیشه قم
سایت سماموس
فرآوری: آمنه اسفندیاری ـ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان