قرآن از چه جهت معجزه است؟
فصاحت و بلاغت اعجاب
برانگیز قرآن چنان ادیبان دلشیفته را به خود مشغول ساخت که آنان علاوه بر
فنون بلاغی به لطایفی از قرآن دست یافتند، در واقع استخراج این لطایف حکایت
از انس آنان با قرآن کریم دارد.
درتاریخ می بینیم که رسا بودن تعبیرات،
موزون بودن کلمات و جمله بندی ها، شیرینی بیان و نفوذ خارق العاده آن در
افکار و نفوس برجسته ترین ادیبان عرب را سخت شگفت زده ساخته است.
زیبایی
قرآن فقط در معانی و معارف قرآن نیست؛ الفاظ قرآن هم زیبا است. همین
زیبایی لفظی موجب شد که آن کسانی که دلهایشان را قفل زده بودند و بر روی
قرآن بسته بودند و حاضر نبودند مفاهیم قرآن را در هنگام نزول بفهمند و
ببینند و استفاده کنند و قبول کنند، همان ها هم در مقابل زیبایی معجز‌آسای
این الفاظ درماندند؛ با این دیگر کاری نمی توانستند بکنند.
الفاظ قرآن، آهنگ
قرآن، شیوه و سبک قرآن، خودش یک معجزه است. قرآن شعر نیست، نثر هم نیست؛
چیزی است که نه شعر است، نه نثر است امّا هم زیبایی بهترین شعر را و هم
زیبایی بهترین نثر را دارد. وزن هم گاهی در بعضی از آیات قرآن هست امّا زیباییِ لفظی قرآن
با وزن نیست؛ آنجایی که وزنی هم وجود ندارد، زیبایی و لفظ قرآن، انسان را
مجذوب می کند؛ تعبیر «مسحور» درست نیست امّا باید بگوییم دل انسان را می
رُباید.
از این زیبایی باید به عنوان ابزار استفاده کرد؛ مقصود از
قرآن، این نبود که کلام زیبایی را ارائه کند تا فصحاء و بلغاء و شعرا و
مانند اینها در مقابل آن تصدیق کنند و به زانو دربیایند و مجبور بشوند
بگویند این خوب است، زیبا است؛ مقصود این نیست فقط؛ مقصود این است که ما از
این دریچه، از دریچه ی زیبایی، خودمان را برسانیم به آن فضای بوستانِ
پُربرکت و پُرشکوه معارف قرآنی؛ مقصود این است. هرچه که لفظ قرآن زیبا است،
هزار برابر معنای قرآن و معارف قرآن زیباتر است. (بیانات مقام معظم رهبری
در محفل قرآنی)
بعضى از جنبه هاى زیبایی و اعجاز گونه قرآن عبارت است از:
1- اعجاز ادبى و موسیقیایى
قرآن از جهت اعجاز ادبى،
برجسته ترین ادیبان عرب را شگفت زده ساخته است تا آنجا که سرسخت ترین
دشمنان پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) (مانند ولید)، بر فرابشرى بودن
اسلوب زیبا، ترکیب بدیع و آهنگ بى نظیر آن اعتراف کرده اند.
پروفسور
دورمان [Marry Gaylord Dorman]. آمریکایى مى نویسد: «قرآن لفظ به لفظ به
وسیله جبرئیل، بر حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) وحى شده و هر
یک از الفاظ آن کامل و تمام است. قرآن معجزه اى جاوید و شاهد بر صدق ادعاى
محمد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است. قسمتى از جنبه اعجاز
آن، مربوط به سبک و اسلوب انشاى آن است و این سبک و اسلوب، به قدرى کامل و
عظیم و با شکوه است که نه انسان و نه پریان، نمى توانند کوچک ترین
سوره اى نظیر آن را بیاورند.» [به نقل از اسلام و غرب، ص 106]
نولد که
آلمانى در کتاب تاریخ قرآن مى نویسد: «کلمات قرآن آن چنان خوب و به هم
پیوسته است که شنیدنش، با آن هماهنگى و روانى، گویى نغمه فرشتگان است؛
مؤمنان را به شور مى آورد و قلب آنان را مالامال از وجد و شعف مى
گرداند.» [Geschichte Des Quran. Neeldke. p.56]
بارتلمى سنت هیلر
دانشمند فرانسوى نیز در کتاب محمد و قرآن مى نویسد: «قرآن کتابى است
بى همتا که زیبایى ظاهرى و عظمت معنوى آن برابر است. استحکام الفاظ،
انسجام کلمات و تازگى افکار در سبک نو ظهور آن، چنان جلوه گر است که پیش
از آنکه خردها تسخیر معانى آن گردند، دل ها تسلیم آن مى شوند. در میان
پیامبران هیچ کس، مانند پیامبر اسلام نتوانسته است این همه نفوذ کلام داشته
باشد.
قرآن با سبک خاص خود، هم سرود مذهبى است و هم نیایش الهى؛ هم
شریعت و قوانین سیاسى و حقوقى است و هم نوید بخش و هشدار دهنده؛ هم پندآموز
است و هم راهنما و هدایت کننده به راه راست و هم بیان کننده قصه، داستان و
حِکَم و امثال. و بالاخره قرآن زیباترین اثر به زبان عربى است که در میان
کتاب هاى مذاهب جهان نظیر ندارد. به اعتراف مسیحیان عرب زبان این کتاب
شریف، تأثیر شگرفى در دل و جان شنوندگان دارد. [عبدالکریم، بى آزار شیرازى،
ترجمه تصویر و تفسیرى آهنگین سوره فاتحه و توحید]
اعجاز علمى
رازهاى علمى نهفته در قرآن،
اقیانوس بى کرانى از دانش هاى کیهان شناختى، انسان شناختى، تاریخ، نجوم و
... است که دانشمندان شرق و غرب را به تحقیقات زیادى واداشته و آنان را سخت
به حیرت افکنده است.
«موریس بوکاى» (Maurice Bucaille) در کتاب
مقایسه اى میان تورات، انجیل، قرآن و علم مى گوید: «چگونه مى توان از
تطبیق قرآن با جدیدترین فرآورده هاى علمى بشر، در شگفتى فرو نرفت و آن را
اعجاز به حساب نیاورد!؟» [موریس، بوکاى، مقایسه اى میان تورات، انجیل، قرآن
و علم، ترجمه: مهندس ذبیح اللّه دبیر]
اعجاز در پیشگویى
قرآن از حوادثى در آینده خبر داده است. این خبرها، برخى نسبت به خود قرآن است و بعضى نسبت به حوادث خارجى.
دورمان مى نویسد: «قسمت دیگر از اعجاز قرآن، مربوط به پیشگویى
هایى است که در آن مندرج است و به نحو اعجاب آورى، داراى اطلاعاتى است که
مرد درس نخوانده اى مانند محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) هیچ گاه
قادر نبود آنها را جمع کند.» [نصراللّه، نیک بین، اسلام از دیدگاه
دانشمندان غرب، ص 48]
- تحریف ناپذیرى
قرآن
مجید به صراحت اعلام مى دارد: دست تحریف گر بشر ـ بر خلاف کتاب هاى
آسمانى پیشین ـ براى همیشه از ساحت این کتاب مقدس کوتاه است و حفظ و عنایت
الهى، همواره تضمین کننده عصمت آن است: «إِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ
وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ» [حج15، آیه 9.] «همانا ما ذکر [ قرآن] را فرو
فرستادیم و ما همواره آن را نگاهبانیم»
این ادعاى قرآن، اکنون تجربه اى
پانزده قرنه را پشت سر نهاده و نشان داده است که تلاش هاى دشمنان، در این
زمینه ناکام مانده و حسرت افزودن یا کاستن حتى یک کلمه از قرآن، بر دل آنها
مانده است و از اینکه در آینده نیز بتوانند از عهده آن برآیند، به طور
کامل مأیوس و ناامید گشته اند!
- تحدّى ناپذیرى
قرآن به گونه هاى
مختلف، انسان ها را به تحدّى و همانند آورى فرا خوانده و با قاطعیت کامل
ادعا کرده است: اگر تمام بشر، دست به دست هم دهند، نمى توانند مانند آن را
بیاورند: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الاْءِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى أَنْ
یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ
بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً» [اسراء17، آیه 88]
قرآن از این فراتر
رفته و مخالفان را به آوردن سوره اى چون قرآن، دعوت و عجز و ناتوانى همیشگى
آنان را در این باره اعلام کرده است: «وَ إِنْ کُنْتُمْ فِى رَیْبٍ مِمّا
نَزَّلْنا عَلى عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا
شُهَداءَکُمْ مِنْ دُونِ اللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ * فَإِنْ لَمْ
تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النّارَ الَّتِى وَقُودُهَا
النّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکافِرِینَ» [بقره 2، آیه 23 و 24]
این پیشگویى قرآن
، طى پانزده قرن تجربه شده است و همه تلاش ها در جهت همانند آورى سوره اى ـ
حتى به اندازه سوره «کوثر» که داراى حجمى در حدود سه سطر است ـ ناکام
مانده و تکاپوگران این عرصه را جز رسوایى سودى نبخشیده است. [جهت آگاهى
بیشتر در این زمینه: سیدابوالقاسم، خویى، مرزهاى اعجاز، ترجمه جعفر سبحانى،
صص 153ـ166]
فرآوری: زهرا اجلال-بخش قرآن تبیان