«دلائل النبوة» از معجزات شگفت آور پیامبر خاتم می گوید
بررسی کتب و آثار تاریخی درباره اشخاص و حوادث گذشته، فواید متعددی دارد که از جمله مهمترین آنها آشنایی نسل جدید با میراث عظیم فرهنگ و تاریخ اسلام است. بر خلاف مسیحیت که در اثر ضعف تاریخ‌نگاری، وجود خود حضرت مسیح علی نبینا و آله و علیه السلام از اساس هم محل تامل واقع شد، در اسلام چنین مباحثی به علت قوت اسناد و تعدد نقلها و گزارشات تاریخی ره به جایی نمی برد.
می‌دانیم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله علاوه بر قرآن کریم که معجزه اصلی ایشان بوده دارای معجزات دیگری نیز بوده اند.
در این نوشتار کوتاه در صددیم تا به معرفی یک از آثار ارزشمند تاریخی درباره آن حضرت بپردازیم که به صورت تفصیلی و با اسناد و مدارک، تعداد زیادی از معجزات آن حضرت را ذکر کرده است. کتاب «دلائل النبوة» اثر حافظ ابونعیم اصفهانی از جمله آثار ارزشمند قرن پنجم هجری است که مشتمل بر اخبار و گزارشاتی است که این نویسنده مشهور، گردآورده است.
لازم به ذکر است که اگر ما در تعریف "معجزه" همراه شدن ادعای پیامبری را لازم بدانیم بسیاری از حکایات و گزارشاتی که اصفهانی در این کتاب ذکر کرده، معجزه اصطلاحی نمی‌شود و باید کرامت خوانده شود. تفصیل این بحث به جای دیگری موکول می‌شود.
از اصفهان تا بغداد
ابونعیم اصفهانی در سال 336هجری قمری به دنیا آمد. تا بیست سالگی در اصفهان بود و از بزرگان آن شهر توشه گرفت. سپس برای استفاده از مشایخ بغداد راهی آن دیار شد. او همچنین برای تحصیل دانش به دیگر شهرهای بزرگ همچون مکه و نیشابور سفر نمود. جایگاه و عظمت علمی او مورد توافق محدثان و دانشمندان تاریخ اسلام می باشد. کتاب «حلیة الاولیاء» و «تاریخ اصفهان» از جمله آثار معروف ایشان است که بارها چاپ شده است. وفات این نویسنده پرکار در سال430 بوده است.[1]
ماجرای نگارش کتاب «دلائل النبوة» به این صورت آغاز شده که برخی از طلاب از استادشان ابونعیم درخواست می‌کنند تا کتاب جامعی درباره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دلایل نبوت ایشان و معجزات آن حضرت بنگارد. ابونعیم این خواسته را اجابت کرد و کتاب خود را در سی و پنج بخش به نگارش درآورد.
معجزاتی شگفت آور در فصولی خواندنی
همانطور که گفتیم که کتاب مشتمل بر سی و پنج فصل است. به تصریح خود نویسنده، او این کار را برای سهولت بیشتر خوانندگان انجام داده است و از این رو در موارد متعدد باوجودی که می‌توانسته دو یا چند فصل همسو را ادغام کند، از این امر صرف نظر کرده است. نکته دیگر اینست که در چاپهای جدید برخی از فصول باهم ادغام شده و کتاب در سی و یک فصل چاپ شده است.[2]
ابونعیم اصفهانی در سال 336هجری قمری به دنیا آمد. تا بیست سالگی در اصفهان بود و از بزرگان آن شهر توشه گرفت. سپس برای استفاده از مشایخ بغداد راهی آن دیار شد. او همچنین برای تحصیل دانش به دیگر شهرهای بزرگ همچون مکه و نیشابور سفر نمود. جایگاه و عظمت علمی او مورد توافق محدثان و دانشمندان تاریخ اسلام می باشد. کتاب «حلیة الاولیاء» و «تاریخ اصفهان» از جمله آثار معروف ایشان است که بارها چاپ شده است. وفات این نویسنده پرکار در سال430 بوده است
کتاب دارای یک مقدمه جالب است که درباره نفس آدمی و مساله نبوت و ویژگی‌های انبیاء بحث می‌کند.
فصل اول درباره آیات مبارک قرآن درباره حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله می‌باشد. فصل دوم، سوم و چهارم درباره نسب حضرت و نام های ایشان و فضایل امت است. فصل پنجم خیلی مهم است و اختصاص به بشارتهایی دارد که انبیا و علمای گذشته درباه نبوت آن مقام داده بودند. فصل ششم و هفتم نیز در همین راستاست و ابونعیم گزارشاتی را که درباره انتظار پیامبری ایشان در بین کاهنان و پادشاهان و جنّ و حتی اشیائی چون بُتان در اختیار داشته است، ارائه می‌کند. فصل هشتم درباره ازدواج مادر پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت آمنه علیهاالسلام است. در فصل نهم ماجراهای جالبی از دوران بارداری حضرت گزارش شده است. فصل دهم کلاً به سال ولادت حضرت و ماجرای «فیل» می‌پردازد. فصل بعد، نسبتا مفصل است و به دوران کودکی پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره می‌نماید. و فصل دوازدهم به اخلاق و صفات ایشان می‌پردازد. از جمله این روایت معروف که اخلاق پیامبر صلی الله علیه و آله قرآن بود: «کان خلق رسول الله القرآن» در ابتدای این فصل روایت شده است. فصل سیزدهم یه عصمت و تاییدات غیبی اشاره دارد.
از فصل چهاردهم دوران پیامبری حضرت آغاز می‌شود و این فصل آغاز وحی و گزارشات مربوط به آن را مطرح می‌سازد. فصل پانزدهم درباره اسلام آوردن عده‌ای از صحابه است. فصل شانزدهم به تبلیغ حضرت می‌پردازد و برخی از معجزات ایشان همچون «شق القمر» در آن ذکر شده است. تفصیل ماجراهای تبلیغی حضرت در عصر مکی و اینکه دعوت خود را به چه کیفیتی به قبایل عرضه می‌کردند، مطالب آموزنده‌ای دارد.
فصل هفدهم کتاب به ماجراهای پدید آمده در راه مدینه و در آن شهر پرداخته و به اسلام آوردن عده زیادی اشاره دارد. اینکه چرا این افردا اسلام آوردند و علت جذابیت اسلام برای افراد مختلف چه بوده است نکات مفیدی دارد.
ماجرای نگارش کتاب «دلائل النبوة» به این صورت آغاز شده که برخی از طلاب از استادشان ابونعیم درخواست می‌کنند تا کتاب جامعی درباره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دلایل نبوت ایشان و معجزات آن حضرت بنگارد. ابونعیم این خواسته را اجابت کرد و کتاب خود را در سی و پنج بخش به نگارش درآورد
فصل هجدهم و نوزدهم و بیستم درباره ارتباط حیوانات و گیاهان با پیامبر صلی الله علیه و آله و اطاعت آنان از حضرتش می‌باشد. فصل بیست و یکم درباره فوران آب به دستان حضرت در موارد مختلف است. فصل بیست و دو، و بیست و سه، به برکت کردن غذا و مانند آن به دستان حضرت می‌پردازد. فصل بیست و چهارم درباره دعاهای مستجاب پیامبر صلی الله علیه و آله است. فصل بیست و پنجم درباره معجزات حضرت در غزوات و سرایا است که مفصل ترین بخش کتاب است. فصل بیست و ششم درباره اخبار غیبی حضرت و پیشگویی‌هاست.
فصل بیست و هفتم، معجزاتی است که برای صحابه اتفاق افتاده است. فصل بیست و هشتم معجزاتی است که در هنگام وفات حضرت رخ داد. فصل بیست و نهم معجزات اصحاب حضرت پس از رحلت ایشان است. از جمله در بخش امیرالمومنین علیه السلام چند روایت جالب را گزارش کرده است که یکی از آنها خبر دادن حضرت از شهادت امام حسین علیه السلام است. فصل سی‌ام مقایسه معجزات انبیاء با معجزات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است. فصل سی و یکم که فصل آخر کتاب است درباره اخلاق و احوال حضرت است.
امید است که این مختصر، مفید باشد.
پی نوشت:
[1] - به مقدمه کتاب "دلائل النبوة" و نیز ترجمه دکتر کسایی از کتاب "ذکر اخبار اصفهان" مراجعه شود.
[2] - دارالنفائس، الاولی1406 هجری قمری-بیروت.
دکتر سید محمدمهدی رفیع پور
مدرّس حوزه و دانشگاه
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان