منظور از عرش و کرسى چیست؟

یامن له الدنیاوالأخره

---

کسى که از هستى حفاظت مى‏کند، مى‏تواند ما را در برابر خطرات حفظ کند و لذا براى حفاظت، سفارش به خواندن آیة الکرسى شده است.

---

اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَۆُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ (بقره ـ 255)

در چند مقاله قبل که بحث در مورد آیة الکرسی را آغاز کردیم قسمت های اول آیه را بررسی کردیم. در این نوشتار به ادامه بحث می پردازیم:

در نهمین و دهمین توصیف، مى‏فرماید:" کرسى (حکومت) او آسمان ها و زمین را در بر گرفته و حفظ و نگاهدارى آسمان و زمین براى او گران نیست" (وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَۆُدُهُ حِفْظُهُما).

و در یازدهمین و دوازدهمین، توصیف مى‏گوید:" و او است بلند مرتبه و با عظمت" (وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ).

منظور از عرش و کرسى چیست؟

در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده است: مراد از «عرش»، علومى از خداوند است که انبیاء و رسل را به آنها آگاه کرده است (تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 259) ولى «کرسى»، علومى هستند که آنها را هیچ کس نمى‏داند. (تفسیر برهان، ج 1، ص 240)

" کرسى" از نظر ریشه لغوى از" کرس" (بر وزن ارث) گرفته شده که به معنى اصل و اساس مى‏باشد و گاهى نیز به هر چیزى که به هم پیوسته و ترکیب شده است گفته مى‏شود و به همین جهت به تخت هاى کوتاه " کرسى" مى‏گویند و نقطه مقابل آن "عرش" است که به معنى چیز "مسقف" یا خود سقف و یا تخت پایه بلند می باشد.

و از آنجا که استاد و معلم به هنگام تدریس و تعلیم بر کرسى مى‏نشیند گاهى کلمه کرسى کنایه از علم مى‏باشد و نظر به اینکه "کرسى" تحت اختیار و زیر نفوذ و سیطره انسان است گاهى به صورت کنایه از" حکومت" و " قدرت" و "فرمانروایى بر منطقه‏اى" به کار مى‏رود.

تفسیرهاى سه‏گانه بالا هیچ منافاتى با هم ندارد و جمله" وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ" مى‏تواند هم اشاره به نفوذ حکومت مطلقه و قدرت پروردگار در آسمان ها و زمین باشد و هم نفوذ علمى او و هم جهانى وسیع‏تر از این جهان که آسمان و زمین را در بر گرفته است. و در هر صورت این جمله، جمله‏هاى ما قبل آیه را که در باره وسعت علم پروردگار بود تکمیل مى‏کند

در آیه بالا مى‏خوانیم که کرسى خداوند همه آسمان ها و زمین را در بر مى‏گیرد، کرسى در اینجا به چند معنى مى‏تواند باشد:

الف: منطقه قلمرو حکومت‏

برخى «کرسى» را کنایه از قدرت و حکومت خدا مى‏دانند که آسمان‏ها و زمین را در برگرفته است. با آنکه جهان بس وسیع است و زمین نسبت به آن همچون حلقه انگشترى در بیابان است، ولى با همه اینها حفظ و نگهدارى آنها براى خداوند سنگین نیست. آیة الکرسى به مردم مى‏فهماند که خداوند نه تنها مالکِ عالَم و عالِم به تمام مملوک‏هاى خود است، بلکه سراسر هستى با همه‏ى مخلوقاتش، تحت سلطه و قدرت اوست. («بَلْ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» (بقره، 116) و «إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ» (ابراهیم، 19) و مردم قدرت نامحدود خالق را با قدرت مخلوق مقایسه نکنند. زیرا خستگى، از عوارض ماده است، امّا توانایى خداوند عین ذات اوست. «إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزِیزُ» (هود، 66)

به عبارت دیگر می توان نتیجه گرفت که خداوند بر همه آسمان ها و زمین حکومت مى‏کند و منطقه نفوذ او همه جا را در بر گرفته و به این ترتیب کرسى خداوند مجموعه عالم ماده اعم از زمین و ستارگان و کهکشان ها و سحاب ها است.

طبیعى است که عرش، طبق این معنى باید مرحله‏اى بالاتر و عالى‏تر از جهان ماده بوده باشد (زیرا گفتیم عرش در لغت به معنى سقف و سایه بان و تخت هاى پایه بلند است به عکس کرسى) و در این صورت معنى عرش، عالم ارواح و فرشتگان و جهان ماوراء طبیعت خواهد بود البته این در صورتى است که عرش و کرسى در مقابل هم قرار گیرند که یکى به معنى"عالم ماده و طبیعت" و دیگرى به معنى"عالم ماوراء طبیعت" است ولى چنان که در ذیل آیه 54 سوره اعراف آمده عرش معانى دیگرى نیز دارد و مخصوصاً اگر در مقابل کرسى ذکر نشود، ممکن است به معنى مجموع عالم هستى بوده باشد.

ب: منطقه نفوذ علم‏

یعنى علم خداوند به جمیع آسمان ها و زمین احاطه دارد و چیزى از قلمرو نفوذ علم او بیرون نیست؛ زیرا همان طور که گفتیم کرسى، گاهى کنایه از علم مى‏باشد.

در روایات متعددى نیز روى این معنى تکیه شده است (مانند حدیثی که در طلیعه سخن ذکر کردیم.)

ج: موجودى وسیع‏تر از تمام آسمان ها و زمین‏

موجودى وسیع‏تر از تمام آسمان ها و زمین‏ که از هر سو آنها را احاطه‏ کرده است و به این ترتیب معنى آیه چنین مى‏شود: کرسى خداوند همه آسمان ها و زمین را در برگرفته و آنها را احاطه کرده است.

در حدیثى از امیر مومنان على علیه السلام این تفسیر نقل شده، آنجا که مى‏فرماید: " الکرسى محیط بالسماوات و الارض و ما بینهما و ما تحت الثرى‏" (تفسیر نور الثقلین، جلد اول، صفحه 260 حدیث شماره 1042) " کرسى احاطه به زمین و آسمان ها و آنچه ما بین آنها و آنچه در زیر اعماق زمین قرار گرفته است ، دارد".

حتى از پاره‏اى از روایات استفاده مى‏شود که کرسى به مراتب از آسمان ها و زمین وسیع‏تر است، به طورى که مجموعه آنها در برابر کرسى همچون حلقه‏اى است که در وسط بیابانى قرار داشته باشد.

از جمله از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: " ما السماوات و الارض عند الکرسى الا کحلقة خاتم فى فلاة و ما الکرسى عند العرش الا کحلقة فى فلاة " (مجمع البیان، جلد 1 و 2 صفحه 362) (آسمان ها و زمین در برابر کرسى، همچون حلقه انگشترى است در وسط یک بیابان و کرسى در برابر عرش، همچون حلقه‏اى است در وسط یک بیابان.)

 

نتیجه گیری از معانی کرسی:

البته معنى اول و دوم کاملاً مفهوم و روشن است ولى معنى سوم چیزى است که هنوز علم و دانش بشر نتوانسته است از آن پرده بردارد زیرا؛ وجود چنان عالمى که آسمان ها و زمین را در بر گرفته باشد و به مراتب وسیع‏تر از جهان ما باشد، هنوز از طرق متداول علمى اثبات نشده است، در عین حال هیچ گونه دلیلى بر نفى آن نیز در دست نیست، بلکه همه دانشمندان معترفند که وسعت آسمان و زمین در نظر ما، با پیشرفت وسایل و ابزار مطالعات نجومى روز به روز بیشتر مى‏شود و هیچ کس نمى‏تواند ادعا کند که وسعت عالم هستى به همین اندازه است که علم امروز موفق به کشف آن شده است بلکه به احتمال قوى عوالم بى‏شمار دیگرى وجود دارد که از قلمرو دید وسائل امروز ما بیرون است.

ناگفته نماند که تفسیرهاى سه‏گانه بالا هیچ منافاتى با هم ندارد و جمله" وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ" مى‏تواند هم اشاره به نفوذ حکومت مطلقه و قدرت پروردگار در آسمان ها و زمین باشد و هم نفوذ علمى او و هم جهانى وسیع‏تر از این جهان که آسمان و زمین را در بر گرفته است. و در هر صورت این جمله، جمله‏هاى ما قبل آیه را که در باره وسعت علم پروردگار بود تکمیل مى‏کند.

خداوند بر همه آسمان ها و زمین حکومت مى‏کند و منطقه نفوذ او همه جا را در بر گرفته و به این ترتیب کرسى خداوند مجموعه عالم ماده اعم از زمین و ستارگان و کهکشان ها و سحاب ها است

نتیجه این که حکومت و قدرت پروردگار، همه آسمان ها و زمین را فرا گرفته و کرسى علم و دانش او به همه این عوالم احاطه دارد و چیزى از قلمرو حکومت و نفوذ علمى او بیرون نیست.

در جمله وَ لا یَۆُدُهُ حِفْظُهُما- "یۆده" در اصل از ریشه" اود" بر وزن "قول" به معنى ثقل و سنگینى مى‏باشد- یعنى حفظ آسمان ها و زمین براى خداوند هیچ گونه سنگینى و مشقتى ندارد؛ زیرا او همانند مخلوقات و بندگان خود نیست که قدرتشان محدود باشد و گاهى از نگهدارى چیزى خسته و ناتوان شوند، بلکه قدرت او نامحدود است و براى یک قدرت نامحدود اصولاً سنگینى و سبکى، مشقت و آسانى مفهومى ندارد و این مفاهیم همه در مورد قدرت هاى محدود صدق مى‏کند! از آنچه در بالا گفتیم روشن مى‏شود که ضمیر "یۆده" به خداوند بر مى‏گردد و جمله‏هاى سابق آیه و جمله بعد نیز گواه بر این معنى است؛ زیرا ضمایر آنها نیز، همه بازگشت به خداوند مى‏کند. بنابراین احتمال بازگشت ضمیر به کرسى به این معنى که "حفظ آسمان ها و زمین براى کرسى سنگین و ثقیل نیست" بسیار ضعیف به نظر مى‏رسد.

پیام قسمت بحث شده از آیة الکرسی در این مقاله:

1ـ حکومت و قدرت او محدود نیست. «وَسِعَ کُرْسِیُّهُ»

2ـ حفاظت هستى براى او سنگین نیست. «وَ لا یَۆُدُهُ»

3ـ کسى که از هستى حفاظت مى‏کند، مى‏تواند ما را در برابر خطرات حفظ کند: «حِفْظُهُما» لذا براى حفاظت، سفارش به خواندن آیة الکرسى شده است.

http://www.tebyan.net